پوکی استخوان
پوکی استخوان ، عارضه ای است که به دنبال کاهش تراکم استخوان و کم شدن قدرت استخوان ایجاد می گردد ، این بیماری در مراحل ابتدایی علامت یا نشانه ای از خود بروز نمی دهد و سرعت پیشرفت آن نیز تدریجی می باشد. پوکي استخوان عموما ستون مهره ها ، لگن ، دنده ها و مچ دست را درگیر می کند.لازم به ذکر است که درمان پوکی استخوان در صورت تشخیص به موقع و مراجعه زود هنگام به بهترین متخصص طب فیزیکی در کرج ، دکتر امیر فرزام پور امکان پذیر می باشد.
انواع پوکی استخوان
به طور کلی دو نوع پوکي استخوان وجود دارد :
- پوکی استخوان نوع یک : این نوع از پوکي استخوان به دلیل کاهش مقادیر استروژن بدن رخ داده و عموما در میان بانوان 50 الی 70 ساله و به ویژه در سنین یائسگی شایع تر می باشد. در این نوع از پوکی استخوان ، شکستگی ستون فقرات و مچ دست به دلیل کاهش استحکام استخوان های ترابکولار اتفاق خواهد افتاد. این نوع از پوکي استخوان در مراحل ابتدایی قابل تشخیص و پیشگیری می باشد.
- پوکی استخوان نوع دو : این نوع پوکی استخوان ، غالبا در سنین بالای 70 سال رواج بیشتری دارد و در میان خانم ها نسبت به آقایان از شیوع بیشتری برخوردار است. در این نوع از پوکي استخوان ، شکستگی مهره ها و لگن در اثر نازک شدن استخوان های ترابکولار و کورتیکال اتفاق می افتد.
علل ایجاد کننده پوکی استخوان
-
افزایش سن
استخوان های بدن انسان ، مرتبا در حال ساختن و جذب مواد جدید به منظور استخوان سازی هستند ، این اتفاق در سنین جوانی بیشتر می باشد و با افزایش سن و عموما بعد از سن 35 سالگی تدریجا میزان ساخت این مواد و به دنبال آن ، تراکم استخوان ها و نیز استحکام استخوان ها کاهش می یابد.
-
ژنتیک
ژنتیک در ایجاد پوکی استخوان نقش اثرگذاری دارد و به عبارتی می توان گفت که ژنتیک روی 75 درصد از توده استخوانی تاثیر می گذارد.
چنانچه فرد سابقه ژنتیکی در زمینه این بیماری را دارا باشد ؛ باید از طریق ورزش ، رعایت رژیم مناسب غذایی و تست های منظم جهت بررسی توده های استخوانی اقدام به پیشگیری از این بیماری نماید.
-
رژیم غذایی
پوکی استخوان به دلیل عادات نادرست غذایی و کاهش یا عدم مصرف مواد غذایی حاوی کلسیم و ویتامین D بروز می نماید. بنابراین نباید از تاثیر کلسیم بر پوکی استخوان غافل شد.
-
مصرف برخی داروها
مصرف داروهایی ؛ از جمله داروهای حاوی کورتیواستروئید و هپارین و فنی توئین ممکن است منجر به ابتلا به پوکي استخوان شوند ، بنابراین شاهد افزایش پوکي استخوان در افراد مبتلا به سرطان که تحت شیمی درمانی هستند می باشیم.
-
ابتلا به برخی بیماری ها
ابتلا به بعضی از انواع بیماری ها نظیر بیماری های گوارشی ، روماتیسم مفاصل ، کم کاری تیروئید ، پرکاری غده پاراتیروئید ، سرطان سینه در خانم ها ، سرطان پروستات در آقایان ، کاهش هورمون تستوسترون در آقایان ، نارسایی مزمن کبد ، سکته مغزی ، بی اشتهایی و غیره احتمال ابتلا به پوکي استخوان را افزایش می دهند.
علائم پوکی استخوان
بدن به منظور برخورداری از انرژی لازم ، بهبود توده طبیعی خون و عملکرد عضلات نیاز به مصرف روزانه کلسیم به میزان کافی دارد.
بدیهی است بدن در صورت مواجهه با کمبود کلسیم در معرض ابتلا به پوکی استخوان قرار می گیرد و این مسئله موضوعی بسیار نگران کننده می باشد.
علائم کمبود کلسیم
- احساس خستگی بیش از حد
کلسیم ؛ انرژی غذای مصرفی ما را آزاد می کند ، بنابراین چنانچه میزان مصرف کلسیم در برنامه غذایی شما ناچیز است یا اصلا از آن استفاده نمی کنید ، به احتمال زیاد بیش از حد ممکن احساس خستگی می نمایید.
توجه داشته باشید یکی از فاکتورهای موثر در ایجاد حس خستگی مفرط در خانم های باردار ، کمبود کلسیم می باشد.
حال از آن جا که استخوان های جنین در رحم مادر روند سخت شدن را طی می کند ، در صورت عدم دریافت کلسیم کافی توسط جنین ممکن است کودک در آینده با مشکلات و اختلالات استخوانی روبرو شود.
به توصیه پزشکان ، خانم های شیرده باید به میزان بیشتری کلسیم مصرف کنند ؛ یعنی حدودا 2 برابر بیشتر از کلسیم مصرفی روزانه که بزرگسالان به مصرف می رسانند.
- تلاش برای تناسب اندام
برخی افراد به منظور دستیابی به اندامی مناسب ، مصرف مواد لبنی حاوی چربی زیاد را از برنامه غذایی خود حذف می کنند.
بنابراین در این جا بیان این نکته بسیار مهم حائز اهمیت است که بهبود عملکرد عضلات و نیز ضربان قلب به صورت طبیعی مستلزم استفاده از شیر و پنیر سرشار از کلسیم می باشد.
کلسیم ، عنصری اثرگذار جهت انعقاد خون می باشد ؛ لذا در صورت برخورداری بدن از کلسیم کافی ، چنانچه بریدگی در بدن رخ دهد پلاکت های خونی به صورت خودکار لخته شده و از ادامه خونریزی پیشگیری به عمل می آورند.
از این رو در صورت عدم مصرف کافی کلسیم ، بدن با کمبود کلسیم مواجه می شود و این مسئله منجر به دشواری مسیر رسیدن به تناسب اندام خواهد شد و همچنین در صورت بروز بریدگی جزئی در بخشی از بدن ، قطعا در آن ناحیه خونریزی شدید رخ خواهد داد.
- افزایش احتمال شکستن استخوان های بدن
طبیعتا فقدان تراکم استخوان ها و به دنبال آن رویارویی با پوکي استخوان ، امری است که با افزایش سن بروز می نماید.
چنین وضعیتی در اثر از دست دادن میزان کلسیم ذخیره شده بدن به وقوع می پیوندد.
در این میان بانوان یائسه به دلیل این که با کاهش سطح استروژن ( هورمون حفاظت کننده و نگهدارنده استخوان ها ) مواجه هستند ، بیش از سایرین در معرض ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند.
از این حیث باید گفت که متاسفانه شکستگی استخوان ها حتی در صورت کمترین میزان آسیب دیدگی در میان زنان میانسال بسیار مشهود است.
چرا امکان ابتلای زنان به پوکی استخوان از مردان بیشتر است ؟
اولین پاسخ این است که زنان استخوانهای ظریف تر و کوچکتری نسبت به مردان دارند . دومین دلیل آن به هورمون ها باز می گردد هنگامی که زنان وارد دوره یائسگی می شوند با افت بسیار زیادی از هورمون استروژن مواجه می شوند . این کاهش می تواند منجر به کندشدن پروسه باز تنیدگی در استخوانها و باعث از دست دادن توده استخوانی به طور سریع تر می گردد. این فرآیند برای سالهای متوالی بعد از یائسگی ادامه پیدا می کند. میزان از دست رفتن بافت استخوانی به مقدار پیش از یائسه شدن باز می گردد اما در این هنگام و در مرحله پس از یائسگی زنان در معرض بسیار بالایی از شکستگی قرار دارند.خبر خوب این است که پوکی استخوان قسمتی اجتناب ناپذیر از فرآیند پیری نیست و می توانید با ایجاد کردن تغییرات در سبک زندگی و تغذیه خود شانس ابتلا به پوکی استخوان را بسیار کاهش دهید.
چه عوملی ریسک ابتلا به پوکی استخوان را بالا می برند؟
همه افراد در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند اما گروهی خاصی از افراد به دلیل داشتن شرایط خاص یا ویژگی های به خصوصی، بیش از بقیه در معرض این بیماری قرار می گیرند. این عوامل عبارتند از:
- افرادی که بالای 50 سال هستند
- عدم دریافت کلسیم یا ویتامین D کافی
- اعتیاد به مصرف الکل
- خانم هایی که دوره یائسگی را پشت سر گذاشته اند.
- گروهی که در اقوام درجه یک یا بستگان خود سابقه ابتلا به پوکی استخوان دارند.
- آقایان یا خانم هایی که به طور طبیعی لاغر هستند . افرادی که جثه کوچکی دارند به طور طبیعی تراکم استخوانی کمتری دارند و و خطرات بیشتری آن ها را تهدید می کند.
- کسانی که به سیگار یا هر دخانیات و محصولات تنباکویی اعتیاد دارند.
برخی از بیماری ها هم می تواند شانس افراد برای ابتلا به پوکی استخوان را بیشتر کند. این موارد به شرح زیر هستند:
- اختلالات غدد درون ریز – هر وضعیتی که بر غدد پاراتیروئید، غده تیروئید و هورمون های شما تأثیر بگذارد (مانند بیماری تیروئید و دیابت).
- بیماری های دستگاه گوارش مانند بیماری سلیاک و مشکلات التهاب روده.
- اختلالات خود ایمنی که بر استخوانهای شما تأثیر می‌گذارد (مانند آرتریت روماتوئید یا روماتیسم سیتون فقرات)
- اختلالات خونی (یا سرطان هایی که بر خون شما تأثیر می گذارد مانند میلوم متعدد).
برخی از داروها یا روش های جراحی هم هستند که می توانند خطر ابتلا به پوکی استخوان را بالا ببرند:
- داروهایی که برای کنترل فشار خون کاربرد دارند.
- کورتیکواستروئیدها که داروهای ضد التهاب هستند.
- داروهایی که برای درمان تشنج استفاده می شود.
- جراحی هایی که برای کاهش وزن و لاغری انجام می شود.
- هورمون تراپی هایی که برای درمان سرطان مورد استفاده قرار می گیرند مثل سرطان سینه یا پروستات.
- داروهای ضد انعقاد
تشخیص پوکی استخوان
منظور از پوکي استخوان ، کاهش حجم توده استخوانی و افزایش احتمال شکنندگی استخوان حتی در اثر کوچک ترین ضربات می باشد.
پوکي استخوان ، در عمده موارد از طریق رادیوگرافی ساده به وضوح قابل تشخیص می باشد.
البته لازم به ذکر است در صورتی در این رادیوگرافی ، امکان تشخیص پوکی استخوان وجود خواهد داشت که بیش از 30 درصد تراکم استخوان تقلیل یافته باشد.
لذا از رادیوگرافی ساده ، نمی توان در راستای تشخیص دقیق پوکي استخوان و سنجش میزان تراکم استخوان استفاده کرد.
در حال حاضر ، به منظور ارزیابی و سنجش میزان تراکم استخوان ؛ غالبا از روش DXA استفاده می گردد که طی آن فرد در معرض اشعه ایکس ( با دوز پایین ) قرار می گیرد و مدت زمان انجام آن تقریبا 5 الی 15 دقیقه می باشد.
تست سنجش تراکم استخوان DXA ؛ برای چه افرادی ضروری می باشد ؟
عموما در افراد ذیل نیاز به بررسی میزان تراکم استخوان وجود دارد :
- کلیه بانوانی که بیش از 65 سال سن دارند.
- خانم های زیر 65 سال که شانس ابتلا به پوکی استخوان در آن ها وجود دارد.
- خانم های یائسه ای که با شکستگی اندام روبرو شده اند.
راه و روش های درمان پوکی استخوان
- ورزش منظم: فعالیت‌های ورزشی مانند پیاده‌روی، شنا، تنیس و بسیاری از ورزش های دیگر می توانند به رفع مشکل پوکی استخوان کمک کنند.
- مصرف برخی داروها: برخی داروها از جمله بی‌فسفونات‌ها، و قرص هایی نظیر قرص آلندرونات و قرص ریزدرونات ممکن است در پوکی استخوان بهبودی ایجاد کنند.
- تغییرات در سبک زندگی: جلوگیری از مصرف سیگار و الکل، کنترل وزن ، و جلوگیری از افزایش سطح استرس می‌تواند به بهبود پوکی استخوان کمک کند.
- درمان شکستگی‌های استخوانی: در صورت شکستگی به علت پوکی استخوان، درمان مناسب شکستگی و فعالیت‌های فیزیوتراپی، جهت افزایش قدرت و استحکام استخوانها ضروری است.
- مغناطیس درمانی: برخی تحقیقات نشان داده‌اند که مغناطیس درمانی ممکن است در بهبود پوکی استخوان و کاهش درد مرتبط با آن مؤثر باشد. این روش معمولاً شامل قرار دادن میدان‌های مغناطیسی در مناطق مشخصی از بدن است.
- هورمون درمانی: هورمون‌هایی مانند هورمون رشد، استروژن و پروژسترون می‌توانند باعث بهبود پوکی استخوان شود. درمان هورمونی ممکن است برای زنان به خصوص پس از یائسگی مفید باشد چرا که به دلیل کاهش طبیعی سطح استروژن در بدن،در معرض خطر پوکی استخوان قرار دارند.
درمان پوکی استخوان معمولاً به صورت ترکیبی از این روش‌ها انجام می‌شود و بستگی به شدت بیماری و وضعیت فرد دارد. همچنین، مشورت با یک متخصص برای تشخیص دقیق و انتخاب بهترین روش‌های درمانی بسیار حیاتی است.
پیشگیری از پوکی استخوان
افزایش توده استخوانی در جوانی ، از موثرترین و کارآمدترین راهکارهایی است که به کاهش احتمال ابتلا به پوکی استخوان در میانسالی منتج می گردد.همچنین لازم به ذکر است که مصرف کلسیم و ویتامین D در جوانی ، نیز از جمله عواملی به شمار می رود که تا حدود قابل توجهی از ابتلا به پوکي استخوان در سنین پیری پیشگیری به عمل خواهد آورد.از دیگر مواردی که با توجه به آن می توان احتمال ابتلا به پوکي استخوان در سنین بالا را کاهش داد ، باید به انجام تحرک بدنی کافی و ورزش اشاره نمود.توجه نمایید که موارد فوق الذکر می توانند به میزان چشمگیری در بالا بردن سطح سلامت بدن و افزایش المان های مطلوب ، جهت جلوگیری از ابتلا به پوکی استخوان کمک کننده باشند.
آیا استفاده از داروهای خاص می تواند شانس ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهد؟
سوالی که معمولا برای افراد پیش می آید این سوال می باشد . البته برخی از داروها ممکن است در استخوانها آسیب ایجاد کنند . در صورتی که قرار است دارویی استفاده کنید حتما پیش از هر اقدامی با پزشک مشورت کنید و در خصوص عوارض یا خطراتی که ممکن است برای شما اتفاق بیافتد یا تاثیراتی که قرار است بر روی استخوانها اتفاق بیافتد، اطلاعات لازم را به دست بیاورید.
استفاده از مکمل های ویتامین D 3 معمولا به افراد توصیه می گردد. این مکمل ها می تواند کمبود این ویتامین را در رژیم غذایی شما تا حدودی کنترل نماید.
آیا می توان با رژیم غذایی خاص از ابتلا به پوکی استخوان جلوگیری کرد؟
بله، رژیم غذایی مناسب می‌تواند به پیشگیری از پوکی استخوان کمک کند. مصرف مواد مغذی از جمله کلسیم، ویتامین D، پروتئین، منیزیم و ویتامین‌های دیگر بسیار مهم هستند. مواد غذایی مانند شیر و فرآورده‌های لبنی (مثل پنیر و ماست)، سبزیجات و میوه‌های تازه، ماهی و منابع پروتئینی مانند مرغ و بلدرچین حاوی مواد مغذی مفیدی برای استخوانها هستند. همچنین، کاهش مصرف غذاهایی با ارزش غذایی پایین می تواند مفید باشد. استفاده از روش‌های پخت سالم مانند پخت کامل غذا و بخارپز کردن نیز توصیه می‌شود. در کل، رژیم غذایی غنی از مواد مغذی و سالم می‌تواند به بهبود سلامت استخوانها و جلوگیری از پوکی استخوان کمک کند، اما همچنان مشاوره پزشکی منظم و توصیه‌های متخصصانه برای افرادی با خطر پوکی استخوان بسیار حیاتی است.
سخن آخر
در خاتمه به جرات می توان عنوان داشت که مصرف کلسیم به صورت روزانه و به میزان کافی ، می تواند بدن را از بروز خطرات احتمالی پوکی استخوان و غیره در آینده ایمن نگاه دارد.